Mensen en systemen

De grote blogosfeer- en persdiscussie over David Heek zal vast levendig voortgezet worden nu duidelijk is dat hij zijn preekbevoegdheid onder curatele zal mogen houden.

David is een typisch Spakenburgse jonge hond die inmiddels zelf al weet dat stelligheid zijn kracht en zijn zwakte is. Zulke stelligheid levert je niet alleen fans op, maar ook tegenstanders (al dan niet uit angst). Ga je zo preken dan vind je niet alleen mensen die blij zijn dat ‘eindelijk eens’ het evangelie live gebracht wordt, maar ook ‘botsingen met gemeenteleden en kerkenraden’. Als je dan predikant bent krijg je geen beroepen, maar als je telkens voor een jaar toestemming krijgt om in de Gereformeerde Kerken te preken kun je er op rekenen dat er niet automatisch een tweede jaar volgt.

De vergadering van kerken die David de bevoegdheid gaf te preken heeft er even over gedaan. Maar nu is besloten dat hij nog een jaar mag, alleen, nu niet maar onder begeleiding van de altijd voorgeschreven predikant, maar ook nog onder begeleiding van een coach en een ouderling. Je ziet er haast vanzelf zo’n geavanceerde uitrolbare hondenriem bij: flexibel, maar als je het nodig vindt ook dwingend. Handig voor het trainen van jonge honden.

Even terzijde: de hele affaire geeft me een vermoeiend gevoel van oud worden en déjà vu. Ik was een jaar of vijftien geleden een Rotterdamse jonge hond (en die bekken anders dan Spakenburgse). David is door het ND tentoongesteld in al zijn jonge hond zijn — en toen waren de rapen gaar —, ik werd destijds door het ND afgezeken omdat ik in een artikel meer dan één taboe tegelijk geschonden had — en toen waren de rapen gaar. David mocht spitsroeden lopen bij de classis Amersfoort, ik mocht het bij de classis Utrecht. Bij mij liep het af met de sisser van: gedraag je wat verstandiger, bij David loopt het volgens mij af met net zo’n sisser: gedraag je wat verstandiger. Echt radicaal traditioneel systeem-vrijgemaaktendom bestaat niet meer. Nog vroeger was ik geschorst en afgezet en David kansloos bij de verlenging van wat voor preekbevoegdheid dan ook.

Al met al denk ik dat dit besluit (preekbevoegdheid ‘aan de lijn’) vraagt om twee tegengestelde reacties. Je kunt starten bij het ‘systeem’ van de vrijgemaakte kerken, bij de groots opgetuigde kerkelijke bureaucratie, waarin control-freaks de boel dichttimmeren met regels en procedures. Die doen natuurlijk moeilijk als er iemand begint te roepen en te wijzen dat de keizer geen kleren aan heeft. Maar, als alle control-freaks, zijn ze ook hypocriet en opportunistisch: ze hebben in de gaten dat iedereen ze asociaal vindt als ze doen wat ze eigenlijk willen, en dus kiezen ze voor repressieve tolerantie. Je mag wel, maar onder begeleiding. Dat je daarmee ieder kritisch gemeentelid en protesterende kerkenraad gelijk geeft, telt niet, zelfs niet dat hiermee iedereen uitgenodigd wordt om extra kritisch te luisteren als die Heek ergens komt preken. Dat David hier in zijn kerkelijke leven nooit meer van af komt (er blijft altijd een luchtje aan) is kennelijk niet interessant. Of hij iets zinnigs te zeggen heeft is al evenmin erg belangrijk. Er moet een systeem in stand gehouden worden en dat doe je ongeveer zo. Kort samengevat: lullige lui die vrijgemaakten.

Je kunt ook starten bij de mensen in de vrijgemaakte kerken, niet alleen David, maar ook de gemeenteleden en kerkenraden die botsen, de predikanten en ouderlingen in die classis Amersfoort en zo nog een heleboel. Ik weet uit ervaring hoeveel druk gemeenteleden en kerkenraden die ‘botsen’ op een kerkelijke vergadering kunnen uitoefenen. Kennelijk hebben de dominees en ouderlingen in de classis Amersfoort daar weerstand aan weten te bieden. Ik zou raden: ze hebben David gezien en iets van zijn hartstocht voor de Heer, en gezocht naar een weg om hem recht te doen en ook al die mensen die boos zijn geworden door en op hem. Iemand heeft de vondst gedaan: laten we de toch al voorgeschreven begeleiding wat opschroeven. Als David zich niet al te onfatsoenlijk gedraagt heeft hij daar geen last van en alle anderen kunnen terecht bij een dominee, een coach en een ouderling. Wat wil je nog meer? Kort samengevat: goeie gasten daar in Amersfoort.

Het zou mij niet verbazen als er de nodige waarheid in allebei deze reacties zit. Laat ik het zo zeggen: ik ben bang dat er veel waar is van de eerste, de systeem-reactie, en ik hoop dat er veel waar is van de tweede, de mensen-reactie. In ieder geval wil ik hier eens aandacht vragen voor deze tweede mogelijkheid. Stel nu dat je hier niet het zoveelste voorbeeld van een muilkorvend systeem vindt, maar dat je hier mensen treft die zowaar ook nog andere mensen zien staan… Nee, niet alleen David, maar ook de nodige anderen. En daarom zoeken ze een weg — misschien niet de slimste, de beste, de gewenste of de meest sexy waar je in heel schrijvend Nederland om geprezen wordt, maar toch een weg.

Hoe het ook zij, in ieder geval tref je in kerkelijke vergaderingen en in besluiten van zo’n vergadering nooit alleen maar een systeem. Ja, ik weet het, er is een systeem en het heeft altijd weer meer invloed dan je denkt. En natuurlijk, ook kerkenraden en classes en synodes en zo zijn net jeugdbendes: allemaal op zich leuke jongens, maar zet ze bij elkaar en je weet nooit wat er gebeurt — goede kans dat het beter wordt als er wat meer meisjes mee gaan doen, maar dat is een ander onderwerp —. Maar het blijft altijd ook gaan om de dynamiek in contacten tussen mensen. Geen vergadering is gedoemd tot een besluit, zelfs niet als er een regel voor zou zijn. Ook de kampioen mierenneukende regelfetisjist is aanspreekbaar, desnoods op de wijze van de autist. Bovendien is een dergelijk sujet zelfs op een kerkelijke vergadering in de minderheid. Ik maak die vergaderingen nu een jaar of achttien mee. In de meerderheid zijn de best wel goedwillende mensen-mensen, die zich helaas onder andere daarom te snel laten imponeren door dominante en of slim-manipulerende vergader-tijgers. Maar zelfs die hebben een verhaal, een angst, een doel, een leven. Kerken is mensenwerk — en dat betekent niet alleen dat er natuurlijk van alles fout gaat.

Daarom, laat ik het toch nog maar wat verbreden. Ik wilde wel dat ook in heel die fantastische discussie rond (David en zijn opmerkingen over) het al dan niet failliet zijn van traditionele kerken en alle nieuwe vormen van kerk zijn die het beter gaan doen, mensen wat meer aandacht kregen.

Er zijn mensen die graag naar de kerk gaan op zondag. En er zijn mensen die daar niks aan vinden, zeker niet als het altijd volgens de ‘orde van dienst’ en met een lange, ook nog saaie preek moet. Er zijn mensen die houden van een goed stuk zingen in een grote kerk. En er zijn mensen die houden van zingen met tien man en een gitaar. Er zijn mensen die houden van radicaal christen zijn, desnoods de hele wereld op de kop. En er zijn mensen die het allemaal wel prima vinden en hun levensritme ook in hun geloof gevonden hebben. Er zijn boeiende, fascinerende mensen met altijd weer nieuwe ideeën. En er zijn saaie, irritante, dwarse, conservatieve, passieve en luie mensen, die je nooit op iets boeiends zult betrappen. Het maakt geen bal uit hoe je de kerk organiseert of in wat voor systeem je gemeentes dwingt of vrijlaat, je blijft altijd met die mensen te maken hebben.

Tenminste, zolang het om een kerk gaat en niet om een of andere zelf georganiseerde club. De kerk hoort in het evangelie omdat mensen in het evangelie horen. Zeg het hoe je het wilt. Als het evangelie een praktische cursus liefhebben metterdaad is moet je oefenen op mensen, en niet alleen op aardige mensen want daar is geen kunst aan. Als Jezus mensen redt gaat het om mensen die gered móeten worden, en het is normaal dat je dat merkt ook, zo in de dagelijkse omgang. Net als hoeren en tollenaars horen klootzakken, mierenneukers en zeikerds in de kerk. Waar denk je dat het evangelie anders over gaat? Waar moeten ze anders gered worden? En sorry, maar het slaat nergens op om te roepen: er zijn hier te weinig hoeren en tollenaars, laten de klootzakken, mierenneukers en zeikerds ophoepelen.

Ik zou zo zeggen: iemand hier die vindt dat alles wat lijkt op traditioneel kerk zijn oud, vermolmd en niet ver van de ondergang is, prima, wellicht heb je gelijk, in ieder geval heb je meer gelijk dan veel mensen vrezen. Maar je hebt niets aan dat gelijk als je niet probeert ook die andere typo’s die traditioneel kerk zijn het een en al vinden en bovendien verder ook nog irritant zijn een stukje de goede kant op te krijgen, wie weet wel met je mee, omdat je ze als de mensen die ze zijn ziet staan. Of iemand hier die vindt dat al die nieuwe fratsen en modes van nieuwe vormen van kerk zijn en zo vanzelf wel weer uitsterven en dat dan natuurlijk de kerk als vanouds nog staat, wellicht heb je gelijk, in ieder geval heb je meer gelijk dan veel mensen hopen. Maar je hebt niets aan dat gelijk als je niet probeert ook die jeukende experimenterende drukteschoppers een stukje de goede kant op te krijgen, wie weet wel met je mee, omdat je ze als de mensen die ze zijn ziet staan. Als de boeken gesloten worden, de kerk in haar huidige of in haar nieuwe vorm in elkaar kan duvelen, en niemand meer bereid is om iets van een ander te leren, kun je nog zo lekker over systemen praten, maar is het allemaal één pot nat.

Natuurlijk moeten al die zondagschristenen, standaard-niet-nadenkende-en-zeker-niet-radicaal-christelijk-levende, wereldvreemde en in luxe zwelgende gereformeerden nodig uit hun comfort-zone. Ik ben bang dat ík zelf zelfs uit m’n comfort-zone moet. Maar als er één verschrikkelijk slecht argument is om te pleiten voor een nieuwe vorm van kerk zijn, bijvoorbeeld op basis van eten, bidden en liefhebben, dan is het dat mensen uit hun comfort-zone moeten komen. Machtig, wat zie ik veel mensen zwelgen in hun comfort-zone terwijl ze eten en bidden en houden van hun soortgenoten (al dan niet christelijk). Nee, natuurlijk is dat niet de bedoeling. Hallo, wat denk je dat de bedoeling is van al die traditionele manieren van kerk zijn? Gelijk oversteken, lijkt me. Dus niet de sterke voorbeelden van fascinerende nieuwe vormen van kerk zijn vergelijken met de verlepte plantjes van traditioneel kerk zijn, of andersom. Als er één Nederlands mensenslag onmenselijk moeilijk te bekeren is en onwaarschijnlijk lastig om van te houden, dan is het dat van de gereformeerden. Als het je met ons lukt kun je het met iedereen. Als je het met ons niet meer eens probeert is de rest surrogaat.

Jezus zul je nooit betrappen op systemen. Hij heeft het altijd over mensen. Zelfs als hij waarschuwt gaat het niet over het farizeïsme of het schriftgeleerdendom, maar over de Farizeeërs en de schriftgeleerden. Misschien toch maar eens wat van hem leren… In ieder geval is mijn ervaring dat mensen altijd indrukwekkender en belangrijker zijn. Deze hele affaire doet me niet alleen terugdenken aan mijn eigen botsing met het grote kerkelijke systeem vol van de onder vrijgemaakten endemische theologische flauwekul. Het doet me ook denken aan die ene broeder in mijn eerste gemeente. Hij zei: joh, we weten nu wel waar je het allemaal níet mee eens bent. Vertel ons nu eens wat je zelf wel gelooft. Dat had ook de kleur van: leuk wat je van al die systemen vindt, maar kijk nu eens naar ons. Ik gun David ook zo’n broeder, en trouwens iedereen die enthousiast en idealistisch en vol plannen en goede voornemens zit. Bespaar ons alle gevit op traditionele toestanden. Dat weten we nu wel. Ga eens gewoon aan de gang met waar je zo enthousiast over bent, voer je plannen uit en laat zien wat je waard bent. Als je daar een predikant, een coach en een ouderling bij krijgt, geniet ervan. Als het je om mensen gaat kun je daar alleen maar op vooruit gaan. Als het niet zo is maakt het ook allemaal niets uit. Hoe zeiden ze dat ook al weer: To those who know, it goes without saying, to those that don’t, there’s no need.

9 gedachten over “Mensen en systemen

  1. Misschien niet meer zo jong, die ds. Wim, maar nog wel hond… In deze reactie krijgt David Heek niet maar de “benefit of the doubt” maar heeft de jongen zonder meer gelijk.

    De twee mogelijke redenen die je vermoed achter de extra begeleiding van Heek hebben veel gemeen: of het nou het systeem is of de mensen, ze voelen zich aangevallen, willen in hun comfortzone blijven, en houden de jonge hond aan een korte lijn. Onderdrukking door het systeem, onderdrukking door de gemeenschap– hoe durven ze.

    Nou kan het best dat dergelijke mechanismen een rol spelen. Ik betreur dat net als Heek en jij. Maar ik denk dat er nog een derde mogelijke reden is, een heel legitieme. Sommige jonge honden hebben veel potentiaal maar nog wel veel wilde haren. Ze doen domme dingen en hebben extra begeleiding nodig, zodat ze op termijn beter en wijzer en volwassener functioneren. Zou dat, heel misschien, het geval kunnen zijn met David Heek? Extra begeleiding gedurende een fase in de opleiding to predikant is geen schande, geen onderdrukking, en leidt niet tot stigma.

    Als dat het geval is — en zullen we het systeem eens voor de verandering het voordeel van de twijfel geven? — dan juich ik het toe. David Heek krijgt een kans om de scherpe kantjes, de wilde haren, kwijt te raken, en te gaan functioneren in een kerkgemeenschap zonder mensen boos te maken met zijn nogal felle kritiek. Ik hoop dat hij die kans grijpt.

    • H Arjen, dank dat je me de eer aandoet op deze inmiddels kale vos te reageren.
      Kennelijk was ik nog niet duidelijk genoeg (of geef ik in m’n woordkeus teveel afleiding). Wat jij een derde reactie noemt daar heb ik mede aan gedacht bij m’n schets van de tweede. Kijk het er nog maar eens op na. Het gaat me niet om onderdrukking door mensen (dat zit al in repressieve tolerantie door het systeem dat toch echt op mensen draait), maar om oog voor, aandacht voor mensen, niet alleen de mens David, maar ook nog de nodige andere mensen in de kerken. Ik ken genoeg mensen in het Amersfoortse om te verwachten dat dit meer een rol speelt dan angst en onderdrukkingsreflexen, maar goed.
      Het ga je intussen goed daar in de verte!

  2. he he eindelijk geen sentimentele maar een nuchter stuk over David’s preekverlening maar ook over de geref. kerken en de mensen die de kerk vormen, en dat alles ook nog eens door iemand die uit ervaring weet waar hij over praat, super dank je wel.

  3. Thuiskomen, deze blog.
    Hoe lang sleept dit kerkgenootschap zich nog voort?
    Wat je schrijfft help wel, maar soms denk ik met Gerard Joling: ik heb er gewoon de kracht niet meer voor.

    Om het allemaal te snappen hou ik me vast aan een paar grappige stellingen.

    De GKV worstelen met hun Israelcomplex uit het verleden: Het uitverkoren volk dat net zo zuiver moest leven als de kinderen van Jacob.

    De huidige GKV zijn David, geknecht in het harnas van Saul. (helaas zijn er genoeg mannetjes te vinden die dat harnas van olie willen voorzien. Altijd mannetjes)

  4. ds. Wim,

    ik volg dit hele verhaal van een afstandje, en kan er inhoudelijk niet echt over meepraten (hoewel ik ook mijn eigen ervaringen heb). hoe dan ook, ik vind uw artikel heel wijs en evenwichtig.

    toch ben ik het niet met u eens dat Jezus het altijd alleen over mensen heeft. Naar mijn idee kwam Jezus juist ook, en heel duidelijk zelf, in opstand tegen systemen. het kwaad (en trouwens ook de verlossing) individueel duiden is misschien wel een modernistische neiging, en de waarheid genuanceerder.

    hartelijke groet,

    peTer

    http://relirel.wordpress.com/2011/01/23/een-kerk-met-bloed/

    http://relirel.wordpress.com/2011/01/08/gedachten-over-het-leven/

    • Dank je wel, peTer. Je hebt wat mij betreft groot gelijk als je argwaan hebt tegen een individuele duiding van het kwaad. Het is niet alleen genuanceerder, maar ook veel griezeliger: een groot in elkaar grijpend en vertakkend alles overwoekerend geheel. Sterke roman over, trouwens: Vonne van der Meer, Ik verbind u door.
      Intussen ken ik het boekje van Reinier nog niet waar je naar verwijst. Ik vraag me af of het te doen is om echt hard te maken dat Jezus op systeem-niveau in opstand tegen systemen kwam (zeggen, argumenteren, aantonen dat een leef- of gedachtesysteem niet klopt). Het lijkt me dat hij systemen eerder ondermijnde door een appèl op de mensen te doen waar systemen op draaien. In ieder geval is zijn invalshoek voor zover ik kan zien steeds die van het aanspreken van mensen.
      Groet, dsWim
      (en ik ben nog niet zo oud en al helemaal niet zo eerbiedwaardig dat je ‘u’ moet zeggen 🙂 )

  5. @ds. Wim,

    ik zal u voortaan met je aanspreken 😉
    het is zeker zo dat Jezus de mensen aanspreekt op hun verantwoordelijkheid, een systeem kun je niet aanspreken.
    wel is het m.i. opvallend hoe hij in daden en spreken vaak behoorlijk expliciet een aanval doet op de heersende systemen (b.v. het farizeistische systeem, de Romeinen). Jezus was in zijn tijd echt een revolutionair die zeer provocerend was (denk aan het tempelplein, denk aan de felle discussies met de Farizeeen, maar zeker ook de bedreiging die hij vormde voor de Romeinse onderdrukker, b.v. waarom gaat hij na de bruiloft in Kana – de start van zijn bediening – meteen naar Kafarnaum, gezien de geschiedenis van deze stad lijkt dit toch een bewust statement, etc. etc.

    mijn ogen zijn open gegaan voor deze kant van Jezus’ geschiedenis, vooral door de boeken van o.a. Brian McLaren.

    Maar goed, dit is even een terzijde, een beetje off-topic misschien, maar ook weer niet helemaal.

    bottomline: mensen verschuilen zich te vaak achter systemen waar ze hun eigen verantwoordelijkheid zouden moeten nemen. ik denk dat we het er over eens kunnen zijn dat dit vaak veel ellende brengt.

    groet,

    peTer

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *