Preek over Lucas 16:1-9

orde avonddienst
welkom
zingen: Opwekking 612
zingen: Liedboek 285
gebed
Schriftlezing Lucas 16:1-9
preek over Lucas 16:1-9
zingen: NGK 131,1.3.4.5
gebed
zingen: NGK 103,1.5
mededelingen
inzameling gaven
zingen: NGK 135
zegen

Het is me daar een vreemd verhaal, dat van de onrechtvaardige rentmeester. Laten we daar eerst maar eens naar kijken. Dan blijkt vanzelf wel waarom we het vanavond gelezen hebben.

Er was eens een rijk man die een rentmeester had, iemand die bezit van hem beheerde ergens anders. Laten we zeggen, er was eens een rijk man die leefde als god in Frankrijk en die zijn Nederlandse bezittingen in beheer had gegeven bij iemand hier. Hoe is niet van belang, maar het was hem ter ore gekomen dat die figuur in Nederland er een janboel van maakte. Deze vermogensbeheerder was een vermogenswanbeheerder. Daar moest een eind aan komen. De rentmeester werd naar Frankrijk geroepen en kreeg te horen: Wat ik van u gehoord heb! Leg verantwoording af van uw beheer, want u kunt niet langer rentmeester blijven. Hij krijgt ontslag aangezegd en wordt teruggestuurd om de boeken af te sluiten en de overdracht van de boeken voor te bereiden.

Terug naar huis in de TGV zit de man na te denken. Wat moet ik doen? Ik word ontslagen, maar ik heb geen alternatief. Handwerk kan ik niet, bedelen lijkt me niks, de sociale dienst, nee laat maar. En hij verzint een plan. Hij laat iedereen die schulden heeft bij zijn opdrachtgever bij zich komen. Het zijn geen kleinigheden waar het om gaat, dat is wel duidelijk. Hier zat ‘m kennelijk ook zijn wanbeheer in: hij had de zaken laten versloffen. Dat zou toch uitkomen, als hij straks de boeken moest overleggen. Hij zou aansprakelijk worden gesteld en voor de rest van z’n leven moeten boeten voor z’n wanbeheer. Nu, hij weet het goed gemaakt. Publiek en in het openbaar laat hij de schuldenaars bij zich komen en geeft hen allemaal schuldvermindering, allemaal hetzelfde bedrag korting (de waarde van 50 vaten olijfolie en 20 zakken tarwe was ongeveer gelijk). Kijk es, hij zou toch de rekening gepresenteerd krijgen voor honderd vaten olijfolie en honderd zakken graan en voor de hele rest bij al die andere schuldenaars. Hij zou voor het kastekort op moeten draaien. Als hij er nu in het openbaar de nodige korting op gaf maakte dat voor hemzelf niet uit, maar die mensen zouden hem dankbaar zijn. Straks zou hij kunnen logeren bij die en bij die en bij die en het uiteindelijk toch nog goed voor elkaar hebben. Tussen de schuldenaars van zijn opdrachtgever is hij voortaan de grootste schuldenaar, maar hij kan rekenen op de goodwill van alle anderen.

Als zijn opdrachtgever dan komt om de boeken over te nemen en de hele zaak ligt op tafel prijst die deze oneerlijke rentmeester, omdat hij het handig heeft aangepakt. Dit was een verstandige malversatie. Gegeven de bende die hij er van gemaakt had was dit een uiterst slimme extra bende. Kijk, zegt Jezus dan, de mensen van deze wereld gaan handiger met elkaar om dan de mensen van het licht. En Hij gaat verder: Ja, ik zeg jullie: maak vrienden met behulp van de valse mammon, opdat jullie in de eeuwige tenten worden opgenomen wanneer geld geen waarde meer heeft.

Zoals zo vaak bij Jezus blijkt ook dit een gelijkenis die ons iets aangaat, die iets over ons zeggen wil. Wat dan? Nou, kennelijk is er een overeenkomst tussen wie leerling van Jezus is en deze rentmeester. Dat blijkt in vers 9: wanneer de mammon er niet meer is, wanneer geld geen waarde meer heeft, wanneer u aan uw eind komt, sterft, — dat moment komt er aan. Jezus gaat ervan uit dat mensen, net als die rentmeester, er niet op kunnen rekenen dat ze in hun positie gehandhaafd zullen blijven. Wie leerling van Jezus is weet dat hem of haar ontslag uit het aardse goed is aangezegd. En dat vanwege wanbeheer. Je geld, je bezit noemt Jezus hier de onrechtvaardige Mammon, dat wil zeggen: bezit dat onrechtmatig is verworven. Mensen bezitten wel allerlei spullen, ze hebben wel geld, maar het komt hun niet toe. We leven hier wel op aarde en hebben van alles, maar vanwege wanbeheer is ons het ontslag door de dood aangezegd. Wel, wees dan slim zoals deze slimme rentmeester. Maak je vrienden met je schulden bij God, ze zullen je in het koninkrijk van God onthalen. Het heeft geen zin je spulletjes voor jezelf te houden: je raakt ze op korte termijn toch kwijt. Je kunt echt niks meenemen de dood door. Maak er vrienden mee door ze te delen.

Het lijkt me goed om even tot ons te laten doordringen wat dit betekent. Het reikt heel diep. Wie kind van het licht is leert bij het licht van Christus zien dat het bezit, de eigendom, de Mammon, wat je hebt, je spulletjes je eigen eigendom niet zijn. We zijn mensen aan wie deze wereld niet toekomt. We zijn geen rechtmátige gebruikers, maar onrechtvaardige rentmeesters die het bezit van onze Heer verkwist en verzondigd hebben. Ons bezit komt ons niet toe omdat wij het al verbeurd hebben door ons wanbeheer, door onze schuld voor God. Leerlingen van Jezus weten dat zij daarom uit al hun aardse bevoegdheden ontzet zullen worden. En dat zet je omgang met geld en bezit in een ander licht.

Dat is bepaald ook een ander licht dan wij vanuit onze traditie aangereikt krijgen. Wij kennen maar al te goed het beeld van de rentmeester, maar dan anders dan hier. We hebben geleerd dat we goede rentmeesters moeten zijn, dat we Gods aarde moeten beheren en ontwikkelen en iets laten opbrengen voor God. Zo zijn we tenslotte geschapen, als beheerders van Gods tuin, het paradijs, en als herders van Gods kudde, de dieren. Mensen hebben een cultuur-opdracht, wordt dan gezegd. Ik denk dat we ons daarmee op onze werkelijkheid verkijken. We leven niet meer in het paradijs en er is na dien te veel gebeurd om nog zomaar van een cultuur-opdracht te kunnen spreken. We zijn rentmeesters, ja, maar we doen er goed aan te beseffen dat we hier op aarde rentmeesters zijn die vanwege wanbeheer ontslag hebben aangezegd gekregen. Onze taak is niet dan nog te redden wat er te redden valt, of ons best te doen om te laten zien dat we het toch echt wel beter kunnen. Dat helpt niets meer. Je schulden worden er niet minder door. Het kastekort van je boeken bij God kun je echt niet meer aanzuiveren. Wat je nog rest is een overlevingsplan te maken, is slim zijn zoals deze rentmeester, is je vrienden maken door de valse Mammon.

Even zonder beelden gezegd: Christenen hebben hun bezit, hun mogelijkheden, hun bestaansmogelijkheden niet om die uit te bouwen of te ontwikkelen en zo tegelijk de wereld tot ontplooiing te brengen, christenen hebben hun bezit om te delen, om er goed mee te doen, ze hebben hun mogelijkheden om er anderen mee te helpen en te steunen. Dat is niet alleen hier de boodschap van de bijbel, maar het hele Nieuwe Testament door. Wie onderhoud en onderdak heeft moet daaraan genoeg hebben. Je moet werken om te kunnen eten en om met de behoeftige iets te kunnen delen. Hen die rijk zijn in deze wereld moet Timoteüs op het hart drukken niet hoogmoedig te zijn en hun hoop niet te stellen op zoiets onzekers als rijkdom, maar op God die ons alles rijkelijk te genieten geeft. Zeg hun wèl te doen, rijk te worden door goede werken, vrijgevig te zijn en met anderen te delen. Zo verzekeren ze zich van een goede belegging voor de toekomst, om daarmee het echte leven te verwerven (1 Tim. 6). Dat hoort bij slimme rentmeesters die leerling van Christus zijn.

En Jezus vindt dit kennelijk echt belangrijk: als het onrechtvaardige geld niet bij je in goede handen is, wie zal dan het ware bezit aan je toevertrouwen? Als je hier al niet kunt delen van wat je hebt, hoef je niet te rekenen op Gods koninkrijk, waar alles in het teken van delen staat. Als je hier al niet voor God kunt kiezen, maar toch voor jezelf en je eigen bezit kiest, weet dan maar dat je geen twee heren kùnt dienen. En weet dan maar dat wat mensen hoog aanslaan, dat God daar een afschuw van heeft.

Dat zijn dingen om te bedenken op een avond als vanavond, als we bidden voor gewas en arbeid, als we bidden om Gods zorg in ons bestaan, als we bidden om brood voor vandaag. Soms denk ik wel eens dat zo’n biddag voor gewas en arbeid één van de riskantste gewoontes in de kerken is. Zo makkelijk bidden we voor onszelf, bidden we voor ons dagelijks brood in de zin van dat we het maar goed en rijk mogen hebben en houden. Zo makkelijk vergeten we waar het God om gaat en bidden we tegen Hem in. Zo makkelijk bidden we op onszelf en horen we bij ons bidden niet meer de stem van de armen in de derde en tweede wereld, de roep van het uitgesloten deel van de wereld dat lijdt onder de heidense economische politiek van het Westen. Zo makkelijk gaan we na ons bidden weer over tot de orde van de dag en stemmen straks in juni op een partij die ons geïnstitutionaliseerde egoïsme in stand helpt houden. Zo makkelijk vergeten we dat we onontkoombaar onrechtvaardige rentmeesters zijn en dat we niet dan met de grootste schroom en voorzichtigheid onze handen tot God kunnen heffen, in het bewustzijn dat Hij het bloed aan onze handen wel ziet, en dat dit bloed alleen door Jezus kan worden weggenomen.

Maak je vrienden met de onrechtvaardige Mammon. Dat is een opdracht van Jezus om goed te onthouden als we zo gaan bidden. Christenen hebben niet de opdracht om te werken aan groei, ze hebben de opdracht om te delen. Daarmee staan we midden in een wereld die zich gedraagt als een onrechtvaardige rentmeester die zich het ontslag niet laat aanzeggen. Niet door God, en ook niet door mensen, door ontwikkelingen. Ook de laatste bankencrisis lijkt niet te zijn doorgedrongen tot de mensen. We speculeren weer op groei en waar het kan is het weer business as usual. Hoe is het bij ons? Als Jezus’ boodschap bij ons niet doordringt, wat moet God dan nog laten gebeuren?

Laten we bidden, in bescheidenheid, als leerlingen van Jezus, die weten dat ze hier ontslag hebben. Laten we bidden dat we wat te delen hebben. Over de rest hoeven we ons bij Jezus geen zorgen te maken. Amen.

gehouden in: Amsterdam-ZW, 10 maart 2010

eerder gehouden in: Loenen-Abcoude, 13 maart 2002